Πολλά είδη εντόμων όπως οι γρύλοι, οι ακρίδες, τα τζιτζίκια μπορούν και επικοινωνούν με ηχητικά σήματα, κάποια άλλα με οπτικά σήματα, τα περισσότερα όμως είδη εντόμων επικοινωνούν με φερομόνες.
Οι φερομόνες των μελισσών είναι πτητικές χημικές ουσίες, δηλαδή εξατμίζονται πολύ εύκολα και διαδίδονται σε αρκετά μεγάλη απόσταση με την βοήθεια του αέρα. Αυτός είναι ο ιδανικός τρόπος για να γίνεται αντιληπτή η κάθε ενέργεια των μελισσών από άλλες μέλισσες, μέσα και γύρω από την κυψέλη.
Ένα από τα κοινά μηνύματα της φερομόνης είναι η μυρουδιά που στέλνεται από ένα θηλυκό για να ενημερώσει τα αρσενικά, σε ποια τοποθεσία ή σε ποιο μέρος ευρίσκεται, επίσης και ότι είναι σε θέση να ζευγαρωθεί.
Η φερομόνη είναι μια χημική ουσία που παράγεται από ένα έντομο, για να στείλει τα σήματα ή τα μηνύματα σε άλλα έντομα του ιδίου είδους.
Η βασίλισσα κατά την διάρκεια του πετάγματος στα συγκεκριμένα σημεία προσέλευσης των κηφήνων, αφήνει να διαδοθεί στο πέρασμά της φερομόνη που ξεσηκώνει όλους τους κηφήνες και τρέχουν πίσω της να ζευγαρώσουν. Αυτό είναι το κάλεσμα της φύσης, για την διαιώνιση των μελισσών.
Οι εκκρίσεις διαφόρων ορμόνων από ομάδες αδενικών κυττάρων, είναι οι καλούμενες φερομόνες. Χρησιμοποιούνται μέσα στην κυψέλη, για την επικοινωνία τόσο μεταξύ των μελισσών, όσο επίσης και της βασίλισσας με τις μέλισσες αλλά και τους κηφήνες. Τα οσμικά αυτά ερεθίσματα που δέχονται οι μέλισσες από την βασίλισσα μέσω των φερομονών, αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο για την συνοχή του μελισσιού.
Ονομασία και σύνθεση
Οι μέλισσες Apis mellifera διαθέτουν πολλές φερομόνες με διαφορετική δράση η κάθε μια τους.
Οι σπουδαιότερες, καθώς και η σύνθεση και η χρήση τους περιγράφονται παρακάτω:
- H φερομόνη Nassanov (παίρνει την ονομασία της από τον ομώνυμο αδένα), εκκρίνει φερομόνη σημαδέματος, όταν η πηγή της τροφής δεν έχει έντονη οσμή ή είναι εντελώς άοσμη όπως είναι το απλό διάλυμα ζάχαρης και νερού, το κοινό σιρόπι. Επίσης έχει χρήση κατά την περίοδο σμηνουργίας, χρησιμοποιείται για την θέση που θα καθίσει το σμήνος που σμηνούργησε. Ο αδένας Nassanov οποίος ευρίσκεται στον τεργίτη του τελευταίου κοιλιακού δακτυλίου. Είναι ένα μείγμα ουσιών όπως έδειξε λεπτομερής ανάλυση: Γερανιόλης, Γερανικού οξέος, Ε-κιτράλης, Ζ-κιτράλης, Φαρσενόλης και Νερόλης.
- Η φερομόνη συναγερμού εκκρίνεται από τον αδένα Kosnhevnikov ο ποίος ευρίσκεται στην βάση του κεντριού. Αποτελείται απο την πρωτεύουσα φερομόνη συναγερμού και την δευτερεύουσα φερομόνη που βρίσκεται στους γναθικούς αδένες και εκκρίνουν την ουσία 2-επτανόνη. Η φερομόνη συναγερμού σε πρώτη φάση διεγείρει τις μέλισσες φρουρούς της κυψέλης και ύστερα τις πλησιέστερες προς την έξοδο μέλισσες, έτσι ώστε να οδηγηθούν πολλές μαζί σε ότι τις ενόχλησε και το θεωρούν εχθρό τους, θηλαστικό, έντομο ή ερπετό!
- Οι φερομόνες της βασίλισσας είναι εκκρίσεις των γναθικών αδένων της βασίλισσας και επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την συμπεριφορά των μελισσών της κυψέλης έμμεσα ή άμεσα. Η απουσία ή υπερβολική έκκριση των φερομόνων της βασίλισσας προκαλεί μεγάλα προβλήματα στην ίδια αλλά και σε ολόκληρη την κοινωνία της κυψέλης.
- Η φερομόνη εννεακετοδεκαενοϊκό οξύ (9-κετο-10-ενοϊκό οξύ) αναστέλλει την ανάπτυξη των ωοθηκών στις εργάτριες.
- Η φερομόνη εννεαϋδροξυδεκαενοϊκό οξύ (9-υδροξυ-10-ενοϊκό οξύ).
- Η φερομόνη Arnhart εκκρίνεται από τους κοιλιακούς τεργίτες και τους ομώνυμους αδένες Arnhart. Ανάλογα με τις αναλογίες που αναμιγνύονται κάθε φορά καθορίζουν και μια κατάσταση: για παράδειγμα αναλογία 1:5 για έλξη κηφήνων, αναλογία 1:8 για κτίσιμο βασιλικών κελιών κλπ. Σαν ένα κώδικα, αναλογιών και μειγμάτων ουσιών, που γίνεται αντιληπτός από τις μέλισσες.
- Οι φερομόνες του γόνου έχουν επίδραση στις εργάτριες μέλισσες για την περιστροφή τους, το τάισμα και την περιποίησή του γενικώς.
- Οι φερομόνες των κηφήνων παράγονται στους σιαγονικούς αδένες και προσελκύουν άλλους κηφήνες στις περιοχές ζευγαρώματος (σαν να λέμε τους τρέχουν τα σάλια, εν όψη... ζευγαρώματος)
